BERLIJN, 02 maart (IPS) – Als tektonische platen verschuiven, schudt de aarde. Tsunami’s racen over de hele wereld in de vorm van schokgolven. De wereldeconomie heeft de afgelopen jaren drie van dergelijke aardbevingen meegemaakt. De pandemie van Covid-19 heeft ons bewust gemaakt van de kwetsbaarheid van een wereldwijd geïntegreerde economie.
Als in China belangrijke onderdelen in quarantaine worden geplaatst, vallen productielijnen in Duitsland stil. Zo zal veerkracht (‘just in case’) in de toekomst bij de organisatie van mondiale supply chains – die al decennialang zijn ingekort op efficiëntie (‘just in time’) – een belangrijkere rol gaan spelen.
Na het einde van het unipolaire moment strijden grotere en kleinere mogendheden om de beste posities in de nieuwe wereldorde. In het hegemonische conflict tussen China en de Verenigde Staten heeft de regering onder Joe Biden zich mondeling ontwapend, maar haar exportcontroles in de hightechsector hebben des te meer grip.
Dit politiseert de randvoorwaarden voor investeringsbeslissingen. Markttoegang, infrastructuurprojecten, handelsovereenkomsten, energievoorziening en technologieoverdracht worden steeds meer vanuit geopolitiek oogpunt beoordeeld.
Bedrijven worden steeds vaker geconfronteerd met de beslissing om de ene IT-infrastructuur, de ene markt en het ene valutasysteem te verkiezen boven het andere. De grote economieën ontkoppelen weliswaar niet over de hele linie van elkaar, maar diversificatie (‘niet alle eieren in één mandje’) zit in een stroomversnelling, vooral in de hightechsector. Naarmate dit zich ontwikkelt, kunnen we niet uitsluiten dat zich economische blokken zullen vormen.
De ervaring met de ‘menselijke onzekerheidsfactor’ in de pandemie zorgt ook voor een versnelling van de digitale automatisering. Robots en algoritmen maken het makkelijker om je te beschermen tegen geopolitieke risico’s.
Om deze kwetsbaarheden onder controle te krijgen, reorganiseren de oude geïndustrialiseerde landen hun toeleveringsketens. Het is de vraag of dit puur economische of logistieke redenen zijn (re-shoring of near-shoring), of dat ook geopolitieke motieven een rol spelen (friend-shoring).
Blok formaties
China moet op deze uitdagingen reageren. Het lot van de Volksrepubliek zal afhangen van het feit of het erin slaagt om de kop van het peloton op te voeren in wereldwijde technologie, zelfs zonder buitenlandse technologie en knowhow. Iedereen die denkt dat Peking geen tegenmaatregelen in petto heeft, zal snel ongelijk krijgen.
Om de sluiting van de ontwikkelde exportmarkten te compenseren, ontsluit het Silk Road Initiative al jaren nieuwe afzetmarkten en grondstofleveranciers. Op het laatste partijcongres keurde de Chinese Communistische Partij officieel een omkering van haar ontwikkelingsstrategie goed.
De gigantische thuismarkt is voortaan de motor van de ‘dubbele circulaire economie’. Exportverdiensten zijn nog steeds gewenst, maar strategisch worden ze verbannen naar een ondersteunende rol.
Een drijfveer achter China’s massale opbouw van goudreserves is het doel om zijn eigen (digitale) valuta de plaats van de Amerikaanse dollar in te laten nemen als ‘s werelds reservevaluta. Omdat China meer dan wie dan ook profiteert van open wereldmarkten, blijft het voorlopig afhankelijk van een wereldwijd genetwerkte wereldeconomie. Als alternatief zou Peking ook in de verleiding kunnen komen om zijn eigen economische blok te creëren.
De fundamenten hiervoor zijn al gelegd met het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), de BRICS Development Bank (NDB), de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), het Silk Road Initiative (BRI) en de bilaterale samenwerking in Afrika , Latijns-Amerika en het Midden-Oosten.
De moeilijkheden waarmee westerse bedrijven op de Chinese markt worden geconfronteerd, zouden slechts een voorbeeld moeten zijn van wat er op de loer ligt als China de markttoetreding tot een dergelijk blok afhankelijk stelt van goede politieke wil.
Maar het is niet alleen China. Over het algemeen komen deze geo-economische verstoringen voor heel Azië als het nieuwe centrum van de wereldeconomie neer op een tsunami. En de verstoringen zouden ontwikkelingslanden bijzonder hard kunnen treffen.
Of ze nu worden afgesneden van wereldwijde toeleveringsketens omwille van veerkracht of vanwege geopolitieke factoren, dit levert even verwoestende resultaten op. Natuurlijk hopen sommige economieën te profiteren van de diversificatiestrategieën van ontwikkelde landen (dwz de ‘China plus één’-strategie).
Maar digitale automatisering neutraliseert wat vaak hun enige comparatieve voordeel is: goedkope arbeidskosten. Waarom zou een Europees middelgroot bedrijf te maken krijgen met corruptie en stroomuitval, kwaliteitsproblemen en wekenlange zeeroutes, terwijl de robots thuis beter en goedkoper produceren?
Algoritmen en kunstmatige intelligentie zullen waarschijnlijk ook miljoenen dienstverleners in uitbestede backoffices en callcenters vervangen. Hoe moeten ontwikkelingslanden hun (soms explosief) groeiende bevolking voeden als in geïndustrialiseerde landen in de toekomst eenvoudig werk door machines wordt verricht? En wat betekenen deze geo-economische ontwrichtingen voor de sociale en politieke stabiliteit van deze landen?
Net als in Europa zijn de meeste Aziatische staten voor hun economische ontwikkeling afhankelijk van de dynamiek van China – en van de garanties van de VS voor hun veiligheid. Daarom weerstaan ze in verschillende mate de druk om partij te kiezen.
Of het op de lange termijn mogelijk zal zijn om aan de aantrekkingskracht van geo-economische bipolarisatie te ontsnappen, is echter nog een open vraag. Als de splitsing van IT-infrastructuren doorgaat, kan het te duur zijn om in beide technologische werelden te spelen.
Amerikaanse regelgeving verhindert dat producten met bepaalde Chinese componenten op de markt komen; maar wie op de Chinese markt wil spelen, zal niet om een gestaag groeiend aandeel Chinese componenten heen kunnen.
Vermindering van economische kwetsbaarheden door diversificatie
Dit type wereldeconomie zou ook een existentiële uitdaging vormen voor exportlanden zoals Duitsland. Zelfs het op korte termijn afsnijden van Russische energie is een enorme taak. Tegelijkertijd lijkt een ontkoppeling van China moeilijk voor te stellen. Maar de kop in het zand steken is niet genoeg.
Noch landen, noch bedrijven zullen aan de druk van Washington en Peking kunnen ontsnappen. In de toekomst zullen belangrijke economische, technologische en infrastructurele beslissingen steeds meer onderhevig zijn aan geopolitieke overwegingen. Het verminderen van eenzijdige kwetsbaarheden door diversificatie is daarom de juiste keuze.
Aan de andere kant lijken sommige lessen die getrokken zijn uit de overmatige afhankelijkheid van Russische energie voor de oorlog kortzichtig. Decennia lang heeft de Duitse economie zich dieper in de wereldeconomie geïntegreerd dan veel andere landen, met als doel gewelddadige conflicten te vermijden door onderlinge afhankelijkheid.
Het kan niet van de ene op de andere dag uit deze onderlinge afhankelijkheden ontsnappen. Het verminderen van economische kwetsbaarheden door diversificatie is daarom de juiste zet, terwijl ontkoppeling om ideologische redenen de verkeerde is. Duitsland moet er daarom voor waken zijn economische toekomst op te offeren aan een al te ambitieus, op waarden gebaseerd buitenlands beleid.
Want welvaartsverliezen vertalen zich in angst voor de toekomst en sociale achteruitgang in eigen land – een vruchtbare voedingsbodem voor rechtse populisten en complottheoretici.
De geopolitieke race, digitale automatisering en de reorganisatie van toeleveringsketens volgens veerkrachtcriteria zijn elkaar versterkende processen. Niet alleen bedrijven moeten hun bedrijfsmodellen heroverwegen: hele nationale economieën moeten hun ontwikkelingsmodellen aanpassen om te kunnen overleven in een snel veranderende wereldeconomie.
De bijzondere moeilijkheid ligt in het feit dat u vandaag investeringsbeslissingen moet nemen zonder precies te kunnen voorzien hoe de wereld van morgen eruit zal zien. Als ze in de kristallen bol kijken, denken sommigen dat ze een tijdperk van deglobalisering kunnen zien. En in feite is in de nasleep van de financiële crisis van 2008 het hoogtepunt van de globalisering, gemeten aan de hand van het volume van de wereldhandel en de kapitaalexport, al gepasseerd.
Deglobalisering is echter niet synoniem met een terugval in autarkische nationale economieën. Een sterkere regionalisering van de meer genetwerkte wereldeconomie is waarschijnlijker. Gezien de politieke, sociale en culturele omwentelingen van de turboglobalisering hoeft dit niet de slechtst denkbare uitkomst te zijn.
Eén ding is zeker: een geo-economische tsunami zal over de hele wereld rollen en oude structuren op zijn pad verpletteren. De hoop is dat uit de ‘creatieve destructie’ waar Joseph Schumpeter over sprak, een meer veerkrachtige, duurzame en gediversifieerde wereldeconomie zal ontstaan.
Zonder politieke vormgeving van de nieuwe economische wereldorde zou echter ook het tegenovergestelde kunnen gebeuren. Politiek gezien betekent dit dat de op regels gebaseerde wereldorde moet worden aangepast zodat het een stabiel kader blijft voor een open wereldeconomie, want zelfs de organisatie van een geregionaliseerde wereldeconomie heeft mondiale spelregels nodig waar iedereen zich aan houdt.
Daarom hebben bijna alle naties, op enkele uitzonderingen na, een groot belang bij het functioneren van op regels gebaseerd multilateralisme. In het Globale Zuiden bestaat echter al veel wantrouwen jegens de bestaande wereldorde.
In werkelijkheid komt dit volgens sommigen neer op het ontstaan van de oude en nieuwe koloniale machten, waarvan de zogenaamd universele normen niet voor iedereen gelden, maar naar believen worden geschonden door de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad.
Om de huidige blokkades, zoals die van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), te doorbreken, moeten de opkomende machten een vertegenwoordiging en een stem krijgen in de multilaterale instellingen die in verhouding staan tot hun hervonden belang.
Europa zal een relatief verlies aan invloed moeten accepteren, omdat haar voortbestaan en welvaart als op regels gebaseerde supranationale entiteit afhangen van een open, op regels gebaseerde (economische) wereldorde.
In plaats van zichzelf moreel boven anderen te verheffen, moet Europa al zijn energie concentreren op het handhaven van de voorwaarden voor het succes van zijn economisch en sociaal model. Om te voorkomen dat de regionalisering van de wereldeconomie uitmondt in de vorming van concurrerende blokken met grote welvaartsverliezen voor iedereen, is er behoefte aan nieuwe partnerschappen op voet van gelijkheid voorbij de huidige populaire vergelijkingen van democratieën en autocratieën.
Om nieuw vertrouwen te laten ontstaan, moeten de mondiale uitdagingen (klimaatverandering, pandemieën, honger, migratie) die vooral het Zuiden treffen, eindelijk met vastberadenheid worden aangepakt.
Marc Sakser coördineert het regionale werk van de Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) in Azië-Pacific. Eerder leidde hij de FES-kantoren in India en Thailand en leidde hij de FES Asia Pacific-afdeling
Bron: International Politics and Society (IPS)-tijdschrift uitgegeven door de International Political Analysis Unit van de Friedrich-Ebert-Stiftung, Hiroshimastrasse 28, D-10785 Berlin
IPS VN-bureau
Volg @IPSNewsUNBureau
Volg IPS News VN Bureau op Instagram
© Inter Press Service (2023) — Alle rechten voorbehoudenOorspronkelijke bron: Inter Press Service
